Halka Arz Birincil Piyasa Mı?
Birkaç yıl önce, borsa hakkında hiçbir fikrim yokken, şirketlerin halka arz edilmesi (yani borsada işlem görmesi) bana hep çok karmaşık ve uzak bir konu gibi gelirdi. Hatta çocukken, aklımda “hisse senedi almak” dediğimizde, sanki uzaydan bir şey satın alıyormuşuz gibi bir hisse kapılırdım. Ama ekonomi okumaya başladım, iş dünyasıyla daha fazla ilgilenmeye başladım, ve o zaman anladım ki, aslında çok da yabancı bir kavram değil. Halka arzı, borsa ile ilişkilendirdiğimizde, “birincil piyasa” terimi de karşımıza çıkıyor. Peki, halka arz gerçekten birincil piyasa mı? Gelin, bu soruyu birlikte keşfedelim.
Halka Arz ve Birincil Piyasa İlişkisi
Halka arz, bir şirketin daha fazla yatırımcıya ulaşmak amacıyla, hisse senetlerini ilk defa borsada satışa sunması anlamına gelir. Şirketler, büyümek veya yeni projeler için finansman sağlamak amacıyla halka arzı tercih ederler. Peki, burada devreye giren “birincil piyasa” kavramı nedir?
Birincil piyasa, aslında ilk defa yatırımcılara satışa sunulan menkul kıymetlerin (hisse senetleri gibi) alındığı piyasadır. Yani, bir şirketin halka arz sürecinde, borsada ilk kez hisse senetleri satılığa çıkıyorsa, bu durum birincil piyasa işlemidir. Şirketler burada yatırımcılara hisse senetlerini doğrudan satarlar ve elde edilen gelir de şirketin kasasına gider. Yani, hisse senetlerinin birincil satışının olduğu yer, birincil piyasa oluyor.
Açıkçası, bu biraz tıpkı eski zamanlarda bağış toplamak için yapılan bir tür “bağış konseri” gibidir. Bir konser düzenlersiniz, biletleri satarsınız ve gelir doğrudan organizasyonunuzu büyütmek için kullanılır. Ama burada, işler biraz daha karmaşık ve tabii ki finansal değil!
Birincil Piyasa ve Halka Arzın Önemi
Halka arz birincil piyasa mı? Evet, halka arz birincil piyasadır. Bu terimlerin birbirine karışması normal çünkü genellikle halka arz denildiğinde aklımıza şirketin borsada işlem görmesi gelir. Ancak, işin finansal boyutunda halka arz süreci aslında birincil piyasa işlemi olarak kabul edilir. Bu, yatırımcıların doğrudan şirketin hisselerini satın alarak, şirketin büyümesine katkı sağlamalarına olanak tanır.
Bir örnek üzerinden açıklamak gerekirse, 2020 yılında yapılan Bim’in halka arzını ele alalım. Bim, halka arz işlemiyle borsada işlem görmeye başlamadan önce, birçok yatırımcı ilk kez bu şirketin hisse senetlerine sahip olma fırsatı buldu. Burada, Bim’in halkla ilk kez paylaşılan hisseleri, birincil piyasa işlemi olarak işlem gördü. Şirketin halka arzdan elde ettiği gelir ise, yeni mağazalar açmak ve operasyonel kapasitesini artırmak gibi faaliyetler için kullanıldı. Yani, her şeyin başlangıcında, birincil piyasada yapılan bu satışlar büyük bir önem taşıyor.
İkinci Piyasa ve Aradaki Farklar
Şimdi, biraz da ikinci piyasa kavramına göz atalım. Birincil piyasa, şirketlerin ilk kez hisselerini satışa sunduğu yerken, ikinci piyasa, bu hisselerin daha sonra yatırımcılar arasında alınıp satıldığı yerdir. Yani, bir yatırımcı, Bim’in hisse senetlerini halka arzdan sonra almak istiyorsa, bu işlem ikinci piyasada gerçekleşir.
İkinci piyasa, hisse senetlerinin borsada sürekli olarak işlem gördüğü yerdir. Örneğin, Bim’in hisselerini alan bir yatırımcı, istediği zaman bu hisseleri borsada satabilir. İşte bu işlem, ikinci piyasa olarak adlandırılır. Burada, hisse senetlerinin alım satım işlemleri, borsa fiyatları üzerinden gerçekleşir. Birincil piyasa, yani halka arz ise, sadece bir defa yapılan bir işlem olup, şirketin finansman sağlamasına yardımcı olur.
Birincil piyasa ve ikinci piyasa arasındaki farkı anlamak biraz da günlük hayatımıza benzetilebilir. Hani bazen bir ürünü ilk çıkışıyla satın alırsınız ve o ürünün değeri zamanla değişir. Sonra o ürünü tekrar satarsınız, ama ilk aldığınız fiyattan farklı bir fiyatla. İşte, bu ilk satın alma, birincil piyasa, ikinci satış ise ikinci piyasa gibidir.
Halka Arzın Ekonomiye Katkısı
Halka arzlar, ekonominin önemli yapı taşlarından biridir. Bir şirketin halka arz edilmesi, o şirketin büyümesine yardımcı olduğu gibi, yatırımcılar için de yeni fırsatlar yaratır. Türkiye’de de son yıllarda halka arzlar önemli bir konu haline geldi. Özellikle 2020-2021 yıllarında yapılan halka arzlarla birlikte, borsa işlem hacmi arttı ve birçok yatırımcı yeni fırsatlar yakaladı.
Halka arzların birincil piyasa üzerindeki etkisini görsel bir hikayeye dökecek olursak, şunu söyleyebilirim: Farz edelim ki bir arkadaşınızın hayali bir restoran açmak. O restoranı kurabilmesi için bir yatırımcıya ihtiyacı var. Halka arz, o yatırımcılardan biri olmak gibi bir şey. Yatırımcı, restoranın ilk hisselerini alarak, restoranın büyümesine yardımcı olur ve daha sonra restoranın işleyişine katkı sağlar.
Sonuç: Halka Arz Birincil Piyasa Mıdır?
Evet, halka arz birincil piyasadır. Bir şirketin ilk defa borsada işlem görecek hisse senetlerinin satışa sunulması, birincil piyasa işlemi olarak kabul edilir. Bu süreç, şirketlerin finansman sağlamak, büyümek ve daha geniş bir yatırımcı kitlesine ulaşmak için en önemli adımlardan biridir. Ayrıca, ikinci piyasa devreye girdiğinde, bu hisseler alınıp satılmaya başlanır ve yatırımcılar arasındaki etkileşim daha da artar. Sonuç olarak, halka arzlar sadece şirketler için değil, aynı zamanda yatırımcılar için de büyük bir fırsat yaratır.